Το 1961 έγινε κάτι που βοήθησε σοβαρά τον εισαγόμενο τουρισμό. Ήταν η κινηματογραφική ταινία «Τα κανόνια του Ναβαρόνε», που γυρίστηκε στη Ρόδο, με πολλούς γνωστούς ηθοποιούς: Γκρέγκορι Πεκ, Ντέιβιντ Νίβεν, Άντονι Κουίν και άλλους (και την ελληνίδα Ειρήνη Παπά). Ο Δήμος Ρόδου πρόσφερε δωρεάν στον Κουίν τη λεγόμενη «παραλία του Άντονι Κουίν», για να προσελκύσει και άλλους ηθοποιούς του Χόλιγουντ για τουριστική διαφήμιση. Αυτή ήταν ουσιαστικά η μοναδική ενέργεια που έγινε, για πολλές δεκαετίες, για την προσέλκυση ξένων τουριστών – αλλά δεν είχε κανένα αποτέλεσμα, αφού ο Άντονι Κουίν δεν ξαναήρθε στη Ρόδο. (Σήμερα ο Δήμος Ρόδου κάνει ενέργειες για να την «πάρει πίσω» έτσι όπως είναι ανεκμετάλλευτη).
Από το 1963 ως τη δικτατορία δεν ενδιαφέρθηκε κανένας για τον εισαγόμενο τουρισμό – είχαμε άλλα για να ασχοληθούμε (π.χ. να αποδείξουμε πως ο Μητσοτάκης ήταν «αποστάτης» και ο Ανδρέας ήταν ο «επαναστάτης προοδευτικός» πολιτικός). Η δικτατορία ήρθε μαζί με το (αμερικάνικο και ύστερα διεθνές) κίνημα των χίπις. Τι άλλο θα μπορούσαν να ζητήσουν οι νέοι με το δισάκι στον ώμο και το ωτοστόπ; Τα Μάταλα ήταν ιδανικά.
Για να καταλάβουμε ποιες ήταν οι τουριστικές υποδομές εκείνης της εποχής, θα αναφερθώ σε μερικές προσωπικές εμπειρίες:
Ιερισσός (Χαλκιδική) 1968: Ένα μοναδικό χάνι. Το ισόγειο, κάτι ανάμεσα σε καφενείο και ταβέρνα. Το ανώγειο, μια μεγάλη αίθουσα με διπλά κρεβάτια – όποιος ήθελε, νοίκιαζε κρεβάτι σε αυτή την αίθουσα, όχι δωμάτιο.
Ιεράπετρα 1970: Για να πάει κανείς από το Ηράκλειο στην Ιεράπετρα με λεωφορείο χρειαζόταν αρκετές ώρες σε στενούς φιδωτούς δρόμους, πάνω σε ψηλά βουνά με βαθιές χαράδρες. Στις στροφές, αν διασταυρώνονταν δύο αυτοκίνητα, το ένα έπρεπε να σταματήσει.
Πόρτο Κουφό (το άκρο του πρώτου ποδιού της Χαλκιδικής) 1975: Για να πάει εκεί κανείς, έπρεπε να οδηγήσει για χιλιόμετρα σε χωματόδρομο. Κι όταν έφτανε εκεί, το μόνο που έβρισκε ήταν ένα παμπάλαιο καφενείο.
Η χούντα θέλησε αφενός να ενθαρρύνει την οικοδομική δραστηριότητα, και αφετέρου να προσφέρει στον λαό «εκτόνωση». Έτσι, μοίρασε θαλασσοδάνεια (που δεν αποπληρώθηκαν ποτέ) για το κτίσιμο ξενοδοχείων σε όλη την Ελλάδα. Οι περισσότεροι που τα πήραν, αφού τα έφαγαν, εγκατέλειψαν τις «επενδύσεις» τους. Χαρακτηριστική είναι η γελοιογραφία του Κώστα Μητρόπουλου εκείνης της εποχής (1973): η Ελλάδα ένα απέραντο ξενοδοχείο.
Στην αρχή της μεταπολίτευσης, λίγο μετά την πρώτη ενεργειακή κρίση (1973), είχαμε να ασχοληθούμε με άλλα πράγματα – και με την άνοδο της κρατικιστικής αντίληψης που άρχισε να περνά το ΠΑΣΟΚ. Αλλά μετά τη δεύτερη ενεργειακή κρίση (1979), και την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ (1980) που κατήργησε τον έλεγχο των συνόρων, ξεκίνησε το μεγάλο κύμα της εισόδου των ευρωπαίων τουριστών. Εκείνη την εποχή, με τη βοήθεια της συνεχούς υποτίμησης της δραχμής (με ετήσιο πληθωρισμό της τάξης του 25%), η Ελλάδα ήταν ανταγωνιστική στην ποιότητα και τις τιμές με τα άλλα κράτη της Μεσογείου που πρόσφεραν τουρισμό «ήλιου και θάλασσας».
Το 1987, όμως, ο μοιραίος πολιτικός για τη χώρα μας, Ανδρέας Παπανδρέου, δήλωσε «υπερήφανα» πως «δεν θα γίνουμε τα γκαρσόνια της Ευρώπης», δίνοντας με τον τρόπο αυτό το σύνθημα της αρπαχτής. Αφού δεν θέλουμε να υπάρχει προοπτική ανάπτυξης του τουρισμού, τότε «ό,τι φάμε κι ό,τι πιούμε…». Και επειδή δεν γνωρίζουμε αριθμητική, δεν μπορούμε να σκεφτούμε πως η βασική δεξαμενή των τουριστών μας κάποια στιγμή θα αδειάσει – και μόνο αν ξανάρθουν θα έχουμε τουρισμό.
Έτσι, σιγά-σιγά, άρχισε να πέφτει η ποιότητα του τουρισμού και να ανεβαίνουν οι τιμές. Την ίδια ώρα που οι ανταγωνίστριες χώρες (Τουρκία, Λιβύη κλπ.) άρχιζαν να προσφέρουν καλύτερη ποιότητα με χαμηλότερες τιμές. Η ένταξη στο ευρώ το 2001, με τις κερδοσκοπικές αυξήσεις σε όλα τα αγαθά και τις υπηρεσίες, μεγάλωσε το πρόβλημα της ανταγωνιστικότητας. Διάφοροι άρχισαν τότε να μιλούν για πρόβλημα στον τουρισμό και για νέες μορφές τουρισμού. Ευκαιρία να φαγωθούν χρήματα από τα «πακέτα» της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για παράδειγμα, το συγκρότημα Λαμπράκη χρηματοδοτήθηκε γενναία για να αναπτύξει τον αγροτουρισμό στην Αργολίδα – φυσικά, αυτό που έκανε δεν έχει καμιά πραγματική σχέση με τον αγροτουρισμό κι ούτε, βέβαια, με τον εισαγόμενο τουρισμό (ο οποίος μας ενδιαφέρει για την είσοδο κεφαλαίων στην Ελλάδα).
Οι Ολυμπιακοί αγώνες του 2004 θεωρήθηκαν μια ευκαιρία για την προσέλκυση τουριστών (χωρίς σχέδιο), αλλά γρήγορα αυτό αποδείχθηκε αυταπάτη, αφού εμείς κάναμε ό,τι μπορούσαμε για να πείσουμε τους «πελάτες» μας ότι δεν θα καλοπεράσουν μέσα στις «επαναστατικές» μας δραστηριότητες. Και συνεχίζουμε σήμερα χωρίς καμιά στρατηγική. Χωρίς να ξέρουμε (και χωρίς να μας ενδιαφέρει κιόλας) τι ζητά πραγματικά αυτός που θέλουμε να έρθει και να μας αφήσει τα (όσα περισσότερα γίνεται) χρήματά του. Χωρίς να ξέρουμε τις τεράστιες δυνατότητες που προσφέρει η χώρα μας. Ακόμα δεν έχουμε καν ολοκληρώσει το στοιχειώδες χωροταξικό σχέδιο για τον τουρισμό. Για να ολοκληρώσει ο «καπετάνιος» το Costa Navarino (με γραφειοκρατική καθυστέρηση πέντε χρόνων) χρειάστηκε να ζητήσει προσωπικά τη βοήθεια του τότε πρωθυπουργού Κώστα Καραμανλή…
Και, τελικά, πετύχαμε τον στόχο του Ανδρέα, να μη γίνουμε τα γκαρσόνια της Ευρώπης – ας είναι καλά οι οικονομικοί μετανάστες που ανέλαβαν αυτόν τον ρόλο (στην πλειονότητά τους) με μικρότερη αμοιβή και χωρίς ένσημα.
