Οι λαϊκιστές και εξτρεμιστές είναι σε άνοδο σε όλη την Ευρώπη, ακόμη και στη Γερμανία βλέπουμε την άνοδο ενός κόμματος ευρωσκεπτικιστών. Η κρίση του ευρώ είναι η αιτία και πράγματι υπάρχουν πολλά λαϊκίστικα κόμματα, ωστόσο οι λόγοι αυτής της ανόδου είναι πολλαπλοί και είναι δύσκολο να εντοπιστεί μια πανευρωπαική τάση.
Τι είναι ο λαϊκισμός; Για τον δεξιό αντίληψη, λαϊκιστές είναι οι άνθρωποι που ζητούν υψηλότερους φόρους, μεγαλύτερη ευημερία και την προστασία των βιομηχανιών. Για την αριστερή είναι οι άνθρωποι που αντιτίθενται στην μετανάστευση, την πολυμορφία και την ΕΕ. Το κοινό των λαικιστών είναι ότι έρχονται σε αντίθεση με την πολιτική ελιτ. Οι λαικιστές συνήθως υποστηρίζουν ότι εκπροσωπούν τους ανθρώπους και αγαπάνε τα δημοψηφίσματα.
Εφαρμόζοντας αυτόν τον ορισμό, η άνοδος του λαϊκισμού στην Ευρώπη είναι προγενέστερη της κρίσης κατά αρκετά χρόνια. Σκεφτείτε τον Jorg Haider στην Αυστρία, τον Pim Fortuyn στην Ολλανδία, τους αδερφούς Kaczynski στην Πολωνία ή το Jean-Marie Le Pen στη Γαλλία.
Η παγκοσμιοποίηση, η μετανάστευση και η τεχνολογική αλλαγή έχουν μειώσει την εμπιστοσύνη των ανθρώπων στην κρατική εξουσία και αυτό βοήθησε πολύ τους λαϊκιστές μιας και τα κεντροαριστερά κόμματα δεν μπορούν πλέον να δίνουν υποσχέσεις για καινούργιες θέσεις εργασίας και κοινωνική ασφάλεια και τα κεντροδεξιά επίσης είναι αναξιόπιστα. Έτσι οι μπερδεμένοι ψηφοφόροι έλκονται από τα απλοϊκά μηνύματα των λαικιστών.
Η εξάπλωση του διαδικτύου και της τεχνολογίας βοηθούν τους νέους πολιτικούς να κινητοποιήσουν τις μάζες μιας και πολλοί άνθρωποι ενημερώνονται από το διαδίκτυο. Πολλά σοβαρά δίκτυα για να επιτύχουν καλές αξιολογήσεις δίνουν βήμα σε όλες αυτές τις πολύχρωμες λαϊκίστικες απόψεις.
Τον ευρωπαϊκό λαϊκισμό δεν τον έχει προκαλέσει η κρίση του ευρώ αλλά τον τροφοδοτεί και οι απλές λύσεις που προτείνουν οι λαικιστές κερδίζουν έδαφος σε πολλές χώρες της ευρωζώνης αναλόγως με τις ιδιοσυγκρασίες της κάθε μιας.
Η ανησύχια των φηφοφόρων σε μερικές από τις βόρειες πιστώτριες χώρες οδήγησαν στον τριπλασιασμό του ευρωσκεπτικού και αντιμεταναστευτικού κόμματος. . Ένα χρόνο μετά, το κόμμα των Αληθινών Φιλανδών (κατά των διασώσεων) έγινε το τρίτο μεγαλύτερο κόμμα στο φινλανδικό κοινοβούλιο. Το 2012 η υποστήριξη για το Κόμμα της Ελευθερίας κατέρρευσε στις ολλανδικές γενικές εκλογές, όπως έκανε και η στήριξη για τους Αληθινούς Φιλανδούς στις τοπικές εκλογές.
Είναι η σειρά της Γερμανίας τώρα; Με το «Εναλλακτική για τη Γερμανία» (AfD), ένα ευρωσκεπτικιστικό κόμμα που για πρώτη φορά θα συμμετέχει στις γενικές εκλογές της Γερμανίας το Σεπτέμβριο. Ο κύριος στόχος του είναι η Γερμανία να εγκαταλείψει το ευρώ, αν και το κόμμα υποστηρίζει άλλες πτυχές της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. εάν οι εκλογές διεξαγόταν τώρα. Ο ηγέτης του, Bernd Lucke, ένας ηπίων τόνων ακαδημαϊκός με εμφάνιση παιδική, είναι ένα περίεργο είδος λαϊκιστή, αν και όπως και οι περισσότεροι Ευρωπαίοι ανταγωνιστές του, υπόσχεται, περισσότερη άμεση δημοκρατία και τέλος στις πολιτικές του παρελθόντος. Ωστόσο, δεδομένου ότι οι περισσότεροι από τα ανώτερα κλιμάκια του κόμματος είναι σοβαροί καθηγητές και επιτυχημένοι επιχειρηματίες, απευθύνεται στην μεσαία τάξη κεντρώων ψηφοφόρων, που στην συντριπτική τους πλειοψηφία είναι ακόμη ευτυχείς με την Angela Merkel και τις πολιτικές της σχετικά με το ευρώ.
Οι λαϊκιστές έχουν επίσης αντίκτυπο διότι κάποιοι εκ των mainstream πολιτικών συχνά αισθάνονται υποχρεωμένοι να σφετεριστούν τις ιδέες τους. Τέτοιες τακτικές σχεδόν ποτέ δεν έχουν αποτέλεσμα, διότι οι λαϊκιστές μπορούν εύκολα να μετακινηθούν σε περαιτέρω άκρα και οι μετριοπαθείς ψηφοφόροι (που αποτελούν ακόμη την πλειοψηφία σε όλες τις χώρες της Βόρειας Ευρώπης) αγανακτούν με τους πολιτικούς που κυνηγούν τη λαϊκιστική ψήφο.
Εάν ο λαϊκισμός στη Βόρεια Ευρώπη είναι αποσταθεροποιητικός αλλά όχι καταστροφικός, τι συμβαίνει με το Νότο; Στην Ελλάδα και στην Ιταλία οι λαϊκιστές δεν είναι πλέον στοιχεία του περιθωρίου. Στις ελληνικές εκλογές το Μάιο του 2012 το ακροαριστερό κόμμα ΣΥΡΙΖΑ ήρθε πολύ κοντά στην πρωτιά, υποσχόμενο στους Έλληνες ότι θα βάλει τέλος στη λιτότητα που επιβάλει η ΕΕ, το νεοφασιστικό κόμμα της Χρυσής Αυγής έλαβε 7%, με ένα παρόμοιο ποσοστό να πηγαίνει σε ένα ακόμη ακροδεξιό εθνικιστικό κόμμα (η επανάληψη των εκλογών ένα μήνα αργότερα έφερε το κεντροδεξιό κόμμα της Νέας Δημοκρατίας να συγκεντρώνει περισσότερες ψήφους από το ΣΥΡΙΖΑ, αλλά κατά τα άλλα δεν άλλαξαν πολλά πράγματα).
Στις ιταλικές εκλογές το Φεβρουάριο του 2013, το Five Star Movement του Beppe Grillo κέρδισε 25%, περισσότερο από κάθε άλλο κόμμα μεμονωμένα.
Με την ανεργία να διαμορφώνεται τώρα στο 27% στην Ελλάδα και την Ιταλία να πλήττεται από την μεγαλύτερη ύφεση των δύο τελευταίων δεκαετιών, πώς θα μπορούσαν οι άνθρωποι να μην ψηφίσουν τους λαϊκιστές; Θα μπορούσαν.
Η Ισπανία έχει επίσης 27% ανεργία και δεν υπάρχει κανένα λαϊκιστικό κόμμα στον ορίζοντα. Οι Ιρλανδοί και οι Πορτογάλοι έχουν υποφέρει πάρα πολύ εξαιτίας της κρίσης του ευρώ αλλά δεν έχουν εγκαταλείψει τα καθιερωμένα κόμματα.
Η Ελλάδα και Ιταλία ξεχωρίζουν καθώς τα πολιτικά τους συστήματα είχαν γίνει δυσλειτουργικά πολύ πριν από την οικονομική κρίση. Η διαφθορά και ο νεποτισμός υπάρχουν στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, αλλά όχι σε τέτοιο βαθμό που επικρατούσε συνήθως στην Ρώμη και στην Αθήνα. Είναι συνεπώς κατανοητό ότι οι Έλληνες και οι Ιταλοί αρνούνται τώρα να υποστηρίξουν τα καθιερωμένα κόμματα που έχουν κάνει ελάχιστα για τις χώρες τους, εδώ και δεκαετίες.
Το βαθύτερο ρήγμα στην ελληνική πολιτική σκηνή δεν είναι μεταξύ υποστηρικτών και αντιπάλων της λιτότητας, αλλά μεταξύ εκείνων που έχουν επί μακρόν επωφεληθεί από έναν διογκωμένο δημόσιο τομέα (προστατευόμενο και άρρηκτα συνδεδεμένο με τη Νέα Δημοκρατία και το άλλο mainstream κόμμα, το ΠΑΣΟΚ) και αυτών του ιδιωτικού τομέα που έχουν επωμιστεί το κύριο βάρος της λιτότητας. Για αυτούς, οι υποσχέσεις του ΣΥΡΙΖΑ για δωρεάν υγειονομική περίθαλψη και σχολικά γεύματα, γενναιόδωρα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας και αύξηση του κατώτατου μισθού, φαίνονται ελκυστικές.
Η Ελλάδα είναι επίσης ένα από τα λίγα μέρη που η κρίση έχει ενισχύσει την άκρα δεξιά. Ένας λόγος είναι η αυξανόμενη δυσαρέσκεια των εκατομμυρίων περίπου μεταναστών που κατέφθασαν στις καλές εποχές. Άλλος ένας είναι η κατάρρευση του νόμου και της τάξης που έχει συνοδεύσει την ελληνική οικονομική κατάρρευση. Το κράτος είναι σε τέτοια σύγχυση που πολλοί Έλληνες υποστηρίζουν την Χρυσή Αυγή που «βοηθάει» στην τάξη στις γειτονιές τους, ακόμη και εάν αυτό συνεπάγεται ότι εκατοντάδες μετανάστες καταλήγουν στο νοσοκομείο μετά από βάναυσους ξυλοδαρμούς.
Στην Ιταλία, το δεξιό κόμμα της Λέγκας του Βορρά έλαβε το τιποτένιο 4% στις εκλογές του 2013, κυρίως διότι ήταν πολλά χρόνια στην κυβέρνηση. Οι Ιταλοί απέρριψαν όλα τα καθιερωμένα πολιτικά κόμματα στις τελευταίες εκλογές, ασχέτως εάν αυτά ήταν υπέρ ή κατά της λιτότητας.
Η τραγωδία στην Ελλάδα και στην Ιταλία είναι ότι αυτή η πολύ-καθυστερημένη επαναδιευθέτηση και ανανέωση του πολιτικού συστήματος έρχεται σε μια στιγμή που και οι δύο χώρες χρειάζονται απεγνωσμένα ισχυρές και σταθερές κυβερνήσεις. Ίσως να περάσουν χρόνια προτού αυτό γίνει μια ρεαλιστική προοπτική. Οι λαϊκιστές συχνά «ξεμένουν» από υποστήριξη. Όσο πιο κοντά πηγαίνουν προς την εξουσία, τόσο υπό πίεση βρίσκονται για να παρουσιάσουν αξιόπιστες λύσεις και να κάνουν συμβιβασμούς. Άλλα μέχρι να συμβεί αυτό, ο λαϊκισμός και η πολιτική αβεβαιότητα θα συνεχίσουν να κάνουν την κρίση του ευρώ περισσότερο εύφλεκτη.
Ωστόσο, δεν είναι βέβαιο ότι ένα τέλος στη λιτότητα θα καταστήσει την ελληνική και ιταλική πολιτική σκηνή προβλέψιμη, ούτε ότι χωρίς περαιτέρω διασώσεις δεν θα υπάρξει λαϊκισμός στη Βόρεια Ευρώπη. Σε μια εποχή όπου οι ψηφοφόροι είναι τόσο μπερδεμένοι όσο και εύκολα εξαρτημένοι από το διαδίκτυο και τα social media, οι πολιτικοί δεν θα επιστρέψουν στα νηφάλια συστήματα των δύο ή τριών κομμάτων που κυριάρχησαν μεταπολεμικά.
Ένα άρθρο από το Centre for European reform
