Έχει δικαίωμα μία δημοκρατική κυβέρνηση να κατασκοπεύει συλλήβδην τους πολίτες; Πόση ισχύ χρειάζεται ο «Μεγάλος Αδελφός», ώστε να προστατευόμαστε αποτελεσματικά από την τρομοκρατία και άλλες ασύμμετρες απειλές, δίχως να κινδυνεύει η ιδιωτική μας ζωή; Πρέπει να γνωρίζουν οι πολίτες για την ύπαρξη πανάκριβων μυστικών προγραμμάτων παρακολούθησης ή όχι;
Αν και στα ελληνικά media αυτή η συζήτηση περνάει στα ψιλά, στις ΗΠΑ έχει ανάψει για τα καλά, καθώς αποκαλύφθηκαν πρόσφατα κάποια πολύ δυσάρεστα στοιχεία για τις κατασκοπευτικές δράσεις της κυβέρνησης Ομπάμα, προκαλώντας έναν μικρό πολιτικό σεισμό. Η αποκάλυψη έγινε από τον 30χρονο Edward Snowden, τεχνικό της Εθνικής Υπηρεσίας Ασφαλείας των ΗΠΑ (National Security Agency, NSA), σε συνεργασία με τη βρετανική εφημερίδα The Guardian.
Έτσι, αποκαλύφθηκε ότι η αμερικανική κυβέρνηση κατασκοπεύει συστηματικά το σύνολο των Αμερικανών πολιτών, δίχως σχετικά εντάλματα, δίχως καν την υποψία εγκλήματος. Μάθαμε ότι η Verizon, η μεγαλύτερη εταιρεία κινητής τηλεφωνίας της χώρας, παρείχε δεδομένα για τις τηλεφωνικές επικοινωνίες εκατομμυρίων πελατών της στην αμερικανική επικράτεια αλλά και προς/από το εξωτερικό. Επίσης, μάθαμε για την ύπαρξη του συστήματος PRISM, ένα απόρρητο project παρακολούθησης όλης της διαδικτυακής κίνησης των Αμερικανών (emails, social media, αναζητήσεις κλπ.) σε πραγματικό χρόνο και σε συνεργασία με τις μεγαλύτερες τεχνολογικές εταιρείες της χώρας (Microsoft, Google, Yahoo!, Facebook, Apple, Youtube, Skype κ.ά.). Η κυβέρνηση Ομπάμα χρειάστηκε, μάλιστα, να χτίσει εγκαταστάσεις αξίας $2 δις για να φιλοξενήσει τον τεράστιο όγκο δεδομένων που απαιτεί η φύση της αποστολής του PRISM. Πιο πρόσφατα (30 Ιουνίου), αποκαλύφθηκε από το Der Spiegel, μέσω Snowden, ότι η NSA είχε τοποθετήσει κοριούς σε διάφορα κτίρια και γραφεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και είχε καταφέρει να υποκλέψει τηλεφωνικές συνομιλίες και emails κορυφαίων Ευρωπαίων αξιωματούχων, κυρίως Γερμανών.
Πώς αποφάσισε ο Snowden να κάνει αυτές τις αποκαλύψεις, καταστρέφοντας την καριέρα του και κινδυνεύοντας με ισόβια φυλάκιση ή με τη μοίρα του Assange; O ίδιος ο Snowden εξήγησε ότι προχώρησε στις αποκαλύψεις διότι η συνείδησή του δεν του επιτρέπει να αφήσει την κυβέρνηση των ΗΠΑ να παραβιάζει την ιδιωτικότητα και τις βασικές ελευθερίες των πολιτών. «Δεν θέλω να ζω σε μία κοινωνία που κάνει αυτά τα πράγματα […] Δεν θέλω να ζω σε έναν κόσμο όπου, ό,τι κάνω και λέω, καταγράφεται», δήλωσε για να δικαιολογήσει την πράξη του. Ο Snowden γνώριζε πολύ καλά τις επιπτώσεις της αποκάλυψης, παρόλ’ αυτά, αποφάσισε να ακολουθήσει τις αρχές του και να υποστεί τις συνέπειες.
Είναι ένοχος εσχάτης προδοσίας ο Edward Snowden ή μήπως αποτελεί παράδειγμα αληθινού πατριώτη και δημοκράτη που αγωνίζεται για τα ατομικά δικαιώματα του πολίτη, απέναντι σε ένα όλο και περισσότερο επεκτατικό κράτος; Οι ίδιοι οι Αμερικάνοι είναι διχασμένοι, με 44% αυτών να υποστηρίζουν την πράξη του και 42% να διαφωνεί. Η συζήτηση πρέπει να ανοίξει, ιδιαίτερα από τη στιγμή που η τεχνολογική πρόοδος καθιστά τα κράτη παντοδύναμα όσον αφορά στον έλεγχο των επικοινωνιών των πολιτών τους. Ποια είναι λοιπόν τα όρια παρέμβασης του κράτους στην ιδιωτική μας ζωή και επικοινωνία, εις το όνομα της κρατικής ασφάλειας; Και πότε αποκτά μία κυβέρνηση το δικαίωμα να μην λογοδοτεί στους πολίτες;
Στην Ελλάδα έχουμε πικρή εμπειρία σε ανάλογα θέματα. Η ΕΥΠ λειτουργεί κάτω από ακαθόριστο καθεστώς και δεν ρίχτηκε ποτέ φως στο τρομερό σκάνδαλο των υποκλοπών της Vodafone, φαίνεται δε, πώς το έχουμε πια ξεχάσει. Όπως και σε πλείστα άλλα ζητήματα ατομικών δικαιωμάτων, η χώρα μας έχει συνηθίσει να υστερεί. Τουλάχιστον όμως σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα ζητήματα ιδιωτικότητας και ελέγχου της διακριτικής ευχέρειας των κρατικών υπηρεσιών ασφαλείας θα πρέπει να αναδειχθούν. Θα πρέπει να τεθούν όρια και αυστηροί κανόνες στο τι μπορεί και τι δεν μπορεί να ακούσει και να δει το κράτος, δίχως τη νόμιμη άδεια μας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, με τη φήμη του πρωτοπόρου της υπεράσπισης των ατομικών δικαιωμάτων, έχει υποχρέωση να πάρει θέση.
* Στο τέλος του Ιουνίου ο Edward Snowden ήταν ακόμη αποκλεισμένος στο διεθνές αεροδρόμιο Sheremetyevo της Μόσχας, δίχως τη δυνατότητα απόκτησης βίζας.
