Πολλές φορές σκέφτομαι όταν παρατηρώ τα αρχοντικά στην πόλη μου, στη Μυτιλήνη τι ιστορίες θα μου έλεγαν αν μπορούσαν να μιλήσουν. Όσο τα παρατηρώ, τόσο ποιο πολύ σκέφτομαι πως ποτέ δεν θα μπορούσα να φανταστώ να μην υπάρχουν γύρω μου όταν περπατώ στους δρόμους της πόλης. Γιατί, αν και δεν γνώρισα αυτή την εποχή την θεωρώ κομμάτι μου.
Υπάρχουν όμως και κάποια άλλα που χάθηκαν έτσι, τόσο απλά, και που κάποιοι κάτοικοι δεν είναι το ίδιο τυχεροί όπως εγώ. Στα μέσα της δεκαετίας του 1960 ένα αριστούργημα της αρχιτεκτονικής η Maison du Peuple στις Βρυξέλλες, ένα κτήριο ορόσημο του Βελγικού Εργατικού Κόμματος καταστράφηκε ολοσχερώς παρά τις διεθνείς αντιδράσεις. Το κτήριο αυτό δεν ήταν το μοναδικό που το αχαλίνωτο ξεφάντωμα της κατεδάφισης εκείνης της εποχής παρέσυρε στο πέρασμα του. Γιατί άραγε συνέβη αυτό; Ήταν η άγνοια, μήπως ή έλλειψη κουλτούρας; Όποια και να ήταν η αιτία το αποτέλεσμα έμελλε να είναι ανεπανόρθωτα θλιβερό.
Το 1958 η πόλη των Βρυξελλών επρόκειτο να φιλοξενήσει την πρώτη μεγάλη παγκόσμια έκθεση μετά το β παγκόσμιο πόλεμο. Η επικειμένη προετοιμασία είχε ως αποτέλεσμα την εφαρμογή ενός τύπου πολεοδομικού σχεδιασμού, με κύρια ιδέα την ολοκληρωτική κατεδάφιση πολλών κτηρίων, χωρίς να λαμβάνει υπόψιν την ιστορική και αρχιτεκτονική σημασία τους. Παράλληλα οικοδομήθηκαν στη θέση τους μεγαλόστομα και φουτουριστικά έργα. Κατασκευάστηκαν υψηλής χωρητικότητας πολυώροφα κτήρια με γραφεία και διαμερίσματα (Πύργοι), ενώ συγχρόνως δημιουργήθηκαν υπόγειες σήραγγες και λεωφόροι βελτιώνοντας των τομέα των μεταφορών. Όλες αυτές οι αλλαγές που συντελέστηκαν και που κύριο στόχο είχαν να αυξήσουν τον αριθμό των ανθρώπων, που ζούσαν και εργάζονταν στην πόλη, εντατικοποιήθηκαν από τον ρόλο της πόλης ως κέντρο της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, καθώς η πόλη προετοιμαζόταν για την εισροή των ευρωκρατών και συνεπώς την οικοδόμηση ακόμα περισσοτέρων κατοικιών και γραφείων.
Και ενώ η πόλη είχε παραδοθεί ανεξέλικτη στα χέρια των προγραμματιστών του μέλλοντος, οι αντιδράσεις δεν άργησαν να έρθουν, περιβαλλοντικές οργανώσεις κάτοικοι και αρχιτέκτονες διαμαρτυρήθηκαν και αποδοκίμασαν την καταστροφική αυτή μορφή αστικής παρέμβασης. Ο αρχιτεκτονικός κόσμος ήταν αυτός που επινόησε τον όρο «Brusselization», για ότι συνέβαινε στις Βρυξέλλες. Αρχιτέκτονες όπως οι Léon Krier και Maurice Culot διατύπωσαν μία αντί – καπιταλιστική θεωρία της πολεοδομίας, ως απόρριψη του αχαλίνωτου μοντερνισμού που έβλεπαν να υφίσταται η πόλη. Στις αρχές της δεκαετίας του 90 θεσπίστηκαν νόμοι που περιόριζαν την κατεδάφιση των κτηρίων που θεωρούνταν ότι είχαν ιστορική και αρχιτεκτονική σημασία, ενώ το 1999 το σχέδιο των αρχών της πόλης δήλωνε ρητά ότι τα πολυώροφα κτήρια που θα οικοδομούνταν δεν θα έπρεπε να είναι αρχιτεκτονικά ασυμβίβαστα με την αισθητική του κέντρου της πόλης.
Αυτή η παρέμβαση οδήγησε στη άνοδο της «Façadisme», μιας αστικής πρακτικής που διατηρούσε την ιστορική πρόσοψη καταδικασμένων προς κατεδάφιση παλιών κτηρίων, και την ενσωμάτωση της εν συνεχεία στο νέο κτήριο. Η χρήση της πρακτικής αυτής, μέχρι και σήμερα άλλοτε ενθαρρύνεται από κάποιες πόλεις και άλλοτε ενεργά αποθαρρύνεται παρά το γεγονός ότι θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένας ενωτικός κρίκος μεταξύ της ιστορικής συντήρησης και κατεδάφισης. Στις Βρυξέλλες η χρήση της «Façadisme», έκρυψε κτήρια πίσω από ιστορικά προσωπεία, ενώ το φαινόμενο «Brusselization», στο όνομα του εκσυγχρονισμού, κατέστρεψε πολλά και μαζί κομμάτια, της ιστορία της.
* Η Ταξιαρχούλα Πήττα είναι Γεωγράφος
