Μετά την πτώση της δικτατορίας Πάγκαλου το 1926, οι φοιτητές για πρώτη φορά διαιρούνται και οργανώνονται σε συλλόγους κατά σχολές, όπως ήταν η “Αριστερή Παράταξη”. Οι κυβερνήσεις των Φιλελευθέρων επαναφέρουν το θεσμό του Κυβερνητικού Επιτρόπου για να ελέγξουν το φοιτητικό κίνημα αποτελεσματικότερα. Φυσικά δίπλα στις προοδευτικές φοιτητικές δυνάμεις ποζάρουν και φασιστικές, όπως ο “Εθνικός Παμφοιτητικός Σύλλογος”. Τα σκληρότερα μέτρα που πήραν οι αυταρχικές κυβερνήσεις του Κονδύλη και Μεταξά στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 30’, δεν έκαμψαν το φοιτητικό κίνημα, το οποίο οργανώθηκε σε ένα ισχυρό Αντιδικτατορικό Μέτωπο Νέων.
Έως την περίοδο αυτή, οι φοιτητές προωθούσαν τα αιτήματά τους μέσω μικρών ή μεγάλων φοιτητικών συλλόγων χωρίς ένα συντονιστικό όργανο. Γύρω στα 1950, όμως, ιδρύθηκε άτυπα το πρώτο δευτεροβάθμιο όργανο, η Δ.Ε.Σ.Π.Α (Διοικούσα Επιτροπή Συλλόγων Πανεπιστημίου Αθηνών) από 6 φοιτητικούς συλλόγους της Αθήνας. Στη Θεσσαλονίκη είχαμε την αντίστοιχη Φ.Ε.Α.Π.Θ (Φοιτητική Ένωση Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης). Αν και μέχρι το 1960 η Δ.Ε.Σ.Π.Α δεν είναι επίσημα αναγνωρισμένη από την Πολιτεία, ωστόσο η οργάνωση και οι δραστηριότητες του φοιτητικού κινήματος την περίοδο εκείνη, είναι δικό της έργο. Το Κυπριακό ζήτημα και οι χειρισμοί των κυβερνήσεων Καραμανλή στην παιδεία (διπλασιασμός διδάκτρων και μείωση εξεταστικών περιόδων από πέντε σε τρεις) αποτέλεσαν το εναρκτήριο λάκτισμα των φοιτητών για να προβάλλουν για πρώτη φορά ως ένα ενωμένο και μαζικό φοιτητικό κίνημα ευρύτερα αιτήματα. Το 1957 πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά Πανσπουδαστικό Συνέδριο στο οποίο συμμετείχαν όλες οι σχολές και μέσω του οποίου οι φοιτητές έθεσαν αιτήματα τα οποία σήμερα θεωρούνται προφανή. Πρέπει να σημειωθεί ότι η σύσταση αυτών των Συνεδρίων, καθώς και των συλλόγων, συμπεριλάμβανε φοιτητές συντηρητικών και προοδευτικών πεποιθήσεων. Στις αρχές, όμως, της δεκαετίας του 1960 οι ακραίοι συντηρητικοί φοιτητές περιθωριοποιήθηκαν ενώ το φοιτητικό κίνημα ενδυναμώθηκε ακόμα περισσότερο. Οι αντισυνταγματικές πρακτικές της κυβέρνησης Καραμανλή (εκλογική νοθεία, ενθάρρυνση παρακρατικών οργανώσεων, πολιτικές δολοφονίες) οικοδόμησαν ένα “αντιδεξιό” παρανομαστή στις φοιτητικές δυνάμεις, οι οποίες απαίτησαν να πέσει η αυταρχική κυβέρνηση, φωνάζοντας το περίφημο σύνθημα «114» (τελευταίο άρθρο του Συντάγματος). Το δεύτερο κεντρικό σύνθημα της εποχής ήταν να δοθεί το 15%, από τον προϋπολογισμό, ως «προίκα» στην παιδεία, σε αντιδιαστολή με την προίκα που χορήγησε το ελληνικό κράτος στη νιόπαντρη πριγκίπισσα Σοφία.
Η κυβέρνηση Παπανδρέου που διαδέχθηκε το Κωνσταντίνο Καραμανλή (1963) πραγματοποίησε ένα άνοιγμα στους φοιτητές, αλλά οι διαμάχες κεντρώων και αριστερών φοιτητών ήταν χαρακτηριστικές. Η ΔΕΣΠΑ μετατράπηκε σε κάστρο των πρώτων, ενώ η νεοσχηματισθείσα το 1963 ΕΦΕΕ (Εθνική Φοιτητική Ένωση Ελλάδος) ήταν «αριστεροκρατούμενη». Κατά την περίοδο της Δικτατορίας (1967-1974) παρά το γεγονός ότι στενεύει ακόμα περισσότερο τα όρια δράσης των φοιτητών (φυλακίσεις, εκτοπίσεις, διακοπή αναβολών στο στρατό), αυτοί κατορθώνουν και αναδεικνύονται στην ισχυρότερη κοινωνική ομάδα αμφισβήτησης του καθεστώτος. Ο, ολοένα, αυξανόμενος αριθμός των φοιτητών (70.000 τη δικτατορική περίοδο), τα γεγονότα που τρέχουν παγκοσμίως, όπως ο πόλεμος του Βιετνάμ ή ο Γαλλικός Μάης του 68’, καθώς και η συμπαράσταση σύσσωμου του διανοητικού κόσμου, μαζικοποιούν ακόμα περισσότερο το φοιτητικό κίνημα. «Δεξιοί», «Αριστεροί» και «Κεντρώοι» ενώνονται όλοι εναντίον του στρατιωτικού καθεστώτος το οποίο αντιδρά διστακτικά και αναποφάσιστα. «Ο Νοέμβριος του 1973 ήταν ένα αυθόρμητο αποτέλεσμα των συνολικών και συλλογικών διεργασιών όλης της δεκαετίας του 1960 -εσωτερικών και εξωτερικών- όπως βιώθηκαν με όρους κινήματος από την κοινωνική κατηγορία των φοιτητών στις ιδιαιτερότητες του νεοελληνικού σχηματισμού» (Άλκης Ρήγος).
Μετά τη δικτατορία το φοιτητικό κίνημα δεν θα ήταν ποτέ το ίδιο. Οι κυρίαρχοι κομματικοί σχηματισμοί που προέκυψαν (ΠΑΣΟΚ, ΝΔ, ΚΚΕ) απορρόφησαν τους χθεσινούς αγωνιστές φοιτητές μετατρέποντάς τους σε εκπροσώπους του ίδιου το συστήματος. Την δεκαετία του 1960 ΕΦΕΕ και ΔΕΣΠΑ μπορούσαν να συνεργαστούν, ενώ από τη δεκαετία του 1980 μέχρι σήμερα, οι φοιτητικές παρατάξεις συντηρούν ένα ψυχροπολεμικό κλίμα στα προαύλια των ελληνικών Πανεπιστημίων. Πρόκειται για μια πελατειακή λογική που χρηματοδοτούν τα ίδια τα κόμματα κατορθώνοντας έτσι να εξουδετερώνουν οποιαδήποτε απόπειρα ένωσης των φοιτητών και ενδεχόμενης δημιουργίας ενός αγωνιστικού φοιτητικού μετώπου. Κάποια από τα αντανακλαστικά των φοιτητών ίσως να λειτουργούν ακόμα παρά τις πολλαπλές προσπάθειες των παρατάξεων να μεταποιήσουν τους ίδιους τους σπουδαστές από ακαδημαϊκούς πολίτες σε ακαδημαϊκούς οπλίτες στον πόλεμο των κομμάτων.
ΠΗΓΕΣ
• Άλκης Ρήγος, Ειδικά Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας, Πανεπιστήμιο και Φοιτητικό Κίνημα, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα 2001.• Άλκης Ρήγος, Πανεπιστήμιο και ιδεολογικός λόγος. Απο τον Μεσσίωνα στη Νεωτερικότητα, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 2000. • Παναγιώτης Καλογεράτος, Το Φοιτητικό Κίνημα, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα.
